استهلاک چیست؟ (Depreciation)

همانطور که می‌دانید هنگامی که دارایی را خریداری می‌کنیم، هرسال که از عمر دستگاه می‌گذرد، قیمت آن دستگاه کمتر می‌شود؛ به این کاهش ارزش دارایی طی سال، هزینه استهلاک می‌گویند.

تعریف استهلاک در حسابداری

به سرشکن کردن تدریجی بهای تمام شده خریداری شده (قیمت نهایی خریداری شده) و دارایی‌های بلندمدت به طور منظم نسبت به سال‌های عمر مفید آن هزینه استهلاک گویند. طبق اصل مقابله درآمدها با هزینه‌ها، چون از دارایی‌های ثابت (مثل ماشین‌آلات تولیدی) برای تولید و کسب درآمد استفاده می‌کنیم، لازم است بهای تمام شده دارایی‌ها را طی سال‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم، بر اساس قواعد حسابداری به هزینه تبدیل کنیم تا عمر دستگاه به پایان رسد.

علل استهلاک چیست؟

عوامل هزینه استهلاک را می‌توان به دو دسته عوامل فیزیکی و کاربردی تقسیم نمود:

الف – عوامل فیزیکی

• گذشت زمان
• خرابی دستگاه بر اثر استفاده
• پوسیدگی و زنگ‌زدگی

 ب – عوامل کاربردی

• عدم کافی بودن دستگاه در تولید و استفاده بیش از حد آن
• از مد افتادگی دستگاه به‌خاطر وجود دستگاه‌هایی با امکانات بیشتر

دارایی‌های استهلاک پذیر

استهلاک اعم از (دارایی ثابت مشهود و نامشهود) و استهلاک کاهش منابع طبیعی (دارایی نقصان‌پذیر) انواع هزینه‌های استهلاک هستند. هر دو گروه دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود استهلاک پذیرند، البته؛ موارد استثنا هم وجود دارد که به توضیح آن می‌پردازیم. دارایی‌های ثابت مشهود به سه دسته دارایی‌های استهلاک پذیر، دارایی‌های استهلاک ناپذیر و دارایی‌های نقصان‌پذیر تقسیم می‌شوند.

1. دارایی‌های ثابت استهلاک پذیر: این دارایی‌ها دارای عمر معین و محدودی هستند و طی عمر مفید برآوردی خودشان مستهلک می‌شوند، مانند: ساختمان.
2. دارایی‌های استهلاک ناپذیر: این دارایی‌ها عمر نامحدودی دارند و در اثر استفاده تحلیل نمی‌روند، مثل: زمین. (مگر در شرایط خاص)
3. دارایی‌های نقصان‌پذیر: این دارایی‌ها بر اثر استفاده انسان از آن، مانند استخراج، کاهش ارزش پیدا می‌کنند و به موجودی مواد یا کالا تبدیل می‌شوند. از جمله: جنگل‌ها، معادن و ذخایر طبیعی.

دارایی‌های ثابت نامشهود هم استهلاک پذیرند، اما، چون تعیین بهای تمام شده آن‌ها و اندازه‌گیری منابع اقتصادی آتی و تعیین عمر مفیدشان دشوار می‌باشد، باید آن‌ها را با بهترین برآورد از عمر مفیدشان مستهلک کنیم.

نکته مهم

رابطه‌ی استهلاک و زمان چیست؟

برای تعیین تخصیص بهای دارایی‌ها در زمان استفاده‌ آن‌ها به هزینه استهلاک، چهار روش وجود دارد که از این 4 روش، سه روش بر مبنای زمان و چهارمی بر پایه‌ی مقدار استفاده‌ی فیزیکی از آن دارایی است.

چهار روش اصلی برای تعیین استهلاک عبارتند از:

1. استهلاک خط مستقیم:

ساده‌ترین و رایج‌ترین روش استهلاک، استهلاک خط مستقیم است که هزینه استهلاک دارایی‌ها در این روش برای هرسال یکسان می‌باشد.

2. استهلاک کاهش توازن:

در این روش مقدار استهلاک در سال‌های اول زیاد است و به مرور زمان سرعت کاهش ارزش آنها تقلیل می‌یابد. از این روش برای تجهیزات الکترونیکی مثل کامپیوتر استفاده می‌کنند.

3. استهلاک کل ارقام سال‌ها:

مانند روش کاهش توازن به سال‌های اولیه، استفاده از دارایی مقدار هزینه استهلاک بیشتری اختصاص می‌دهد که با گذر زمان مقدار استهلاک کاهش می‌یابد. همچنین با تعیین مقدار استهلاک باید با اضافه کردن تعداد کل سال‌های عمر مفید مورد انتظار و بعد از آن تعیین سال کنونی که در آن بازه است صورت گیرد.

4. استهلاک واحدهای تولیدشده:

 این روش بر اساس زمان نیست، بلکه بر اساس مقدار فعالیتی می‌باشد که دارایی انجام می‌دهد؛ بدین گونه؛ هنگامی که فعالیت دستگاه زیاد باشد، به طبع آن مقدار استهلاک بیشتر و هنگامی که فعالیت دستگاه کمتر باشد، مقدار استهلاک کمتری تعلق می‌گیرد. این روش برای دارایی‌هایی مفید است که به‌شدت تحت تأثیر استفاده یا بازده فیزیکی هستند.

نحوه محاسبه هزینه استهلاک

برای برآورد هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت، باید مواردی مانند بهای تمام شده (قیمت نهایی خریداری شده) و عمر مفید دارایی و ارزش اسقاط دارایی را در اختیار داشته باشیم، در نهایت از طریق نرم افزار حسابداری استهلاک را محاسبه نماییم. در ادامه به تشریح این موارد می‌پردازیم.

هزینه استهلاک در حسابداری چگونه محاسبه می‌شود؟

محاسبه هزینه استهلاک دارایی با در اختیار داشتن بهای تمام شده دارایی (که شامل بهای خرید آن و ارزش افزوده و هزینه‌های حمل و نصب آن است) و عمر مفید و ارزش اسقاط آن به دست می‌آید، بنابراین، محاسبه هزینه استهلاک به یک عامل واقعی (بهای تمام شده تاریخی) و دو عامل برآوردی یا تخمینی (عمر مفید دارایی و ارزش اسقاط آن) بستگی دارد.

عوامل تعیین هزینه استهلاک

عوامل تعیین هزینه استهلاک در حسابداری عبارتند از:

• بهای تمام شده تاریخی دارایی (شامل قیمت خرید + هزینه حمل + هزینه نصب+ ارزش افزوده)
• عمر مفید برآوردی
• ارزش اسقاط، ارزش دارایی بعد از سپری کردن عمر مفید (ارزش قراضه)

هزینه استهلاک در صورت های مالی

هزینه استهلاک، یک هزینه غیرنقدی در صورت‌های مالی است که نشان‌دهنده این است که چه مقدار از ارزش دارایی فیزیکی طی یک دوره استفاده شده است. باید بدانیم که هزینه استهلاک بر صورت گردش وجوه نقد به‌خاطر خاصیت غیرنقدی بودن استهلاک اثرگذار نیست. تأثیر هزینه استهلاک در ترازنامه به صورت تجمعی (استهلاک انباشته) نشان داده شده و مقدار آن از دارایی‌های ثابت کسر می‌شود. از سوی دیگر استهلاک با کاهش سود، باعث کاهش حقوق صاحبان سهام می‌گردد.

هزینه استهلاک در صورت سود و زیان؟

در واقع هزینه استهلاک در صورت سود و زیان برای به دست آوردن سود عملیاتی می‌باشد. در صورت سود و زیان، استهلاک بر اساس ماهیت مورد استفاده از دارایی به یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری و یا هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می‌شود و به‌عنوان یک هزینه، قبل از مالیات اثر می‌گذارد، همچنین باعث کاهش سود و در نهایت کاهش مالیات پرداختنی می‌شود، سپر مالیاتی ایجاد می‌کند.

⌈سود عملیات = هزینه استهلاک – هزینه‌های عملیاتی – سود ناخالص ⌉

لازم به ذکر می باشد که ما در مقاله نمونه صورت سود و زیان به صورت کامل به نحوه تهیه و تنظیم صورت سود و زیان پرداخته ایم.

هزینه استهلاک در بودجه

همانطور که می‌دانید، یکی از عوامل حیاتی شرکت، بودجه آن شرکت می‌باشد. اگر بتوانیم هزینه‌های شرکت را کنترل نماییم، بالطبع می‌توانیم با تولید بیشتر درآمد بیشتری کسب کنیم. در حسابداری به کمک محاسبه استهلاک می‌توانیم کالاهایی که در اثر گذشت زمان میزان زیادی از ارزش خود را از دست می‌دهند، شناسایی کنیم و از آنها کمتر استفاده کنیم یا آن‌ها را از رده خارج کنیم تا بتوانیم بیش‌تر تمرکز و بودجه خود را صرف تولید و طراحی محصولات نماییم.

بودجه یک شرکت می‌تواند در قالب چندین چک هم جا به جا شود. اگر چک های زیادی دارید برای یکسان سازی زمان آن ها به راس گیری چک نیاز دارید. در صورت علاقمند بودن به یادگیری راس گیری چک می‌توانید مقاله راس گیری چک چیست را دنبال نمایید.

فرمول محاسبه استهلاک

محاسبه استهلاک دارایی ثابت با استفاده از روش های مختلف صورت می‌گیرد که به فرمول 3 روش خط مستقیم و نرخ نزولی و نزولی مضاعف می‌پردازیم.

فرمول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم

فرمول استهلاک نزولی

 نرخ ثابت × (ماندۀ استهلاک انباشته – بهای تمام شدۀ دارایی) = استهلاک دارایی به روش مانده نزولی

نکته مهم

در محاسبه هزینه استهلاک به روش نزولی، هنگامی که مانده ارزش دفتری دارایی به کمتر از ۵ درصد بهای تمام شده دارایی برسد، کل ماندۀ ارزش دفتری در سال بعد یکجا قابل استهلاک است.

فرمول محاسبه استهلاک به روش نزولی مضاعف؟

 این روش با دوبرابر کردن روش نزولی به دست می‌آید و برای مستهلک کردن دارایی‌های ثابت در سال‌های ابتدایی استفاده می‌شود و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که مالیات‌های درآمد را به سال‌های دیگر موکول کنند.

(بهای تمام شده – استهلاک انباشته) * 2 / عمر مفید

فرمول محاسبه استهلاک در اکسل

با نرم‌افزار اکسل نیز می‌توان با استفاده از توابع موجود در قسمت فرمول‌ها هزینه استهلاک دارایی‌ها را محاسبه نمود. توابع موجود عبارتند از: SLN  (روش خط مستقیم)DB (روش نزولی با نرخ ثابت)DDB   (روش نزولی با نرخ مضاعف) SYD (روش مجموع سنوات) و VDB (روش نزولی با نرخ متغیر).

در این توابع salvage  ارزش اسقاط، cost بهای تمام شده تاریخی،  life عمر مفید، period دوره محاسبه استهلاک،month  تعداد ماه‌های مورد احتساب،factor  مضرب استهلاک (که معمولاً 2 در نظر گرفته می‌شود) می‌باشد.

اگر با فرمولدهی در اکسل آشنا نیستید، می توانید به صورت رایگان در دوره آموزش اکسل در حسابداری شرکت کنید.

روش های محاسبه استهلاک

در این قسمت با دیگر روش های محاسبه استهلاک آشنا می‌شویم و به شرح آن‌ها می‌پردازیم.

روش استهلاک مجموع سنوات

برای محاسبه هزینه استهلاک به روش مجموع سنوات ابتدا باید سال‌های عمر مفید برآوردی را با هم جمع کنیم تا مجموع سنوات به دست آید و در مخرج کسر قرار دهیم. صورت کسر ما سال‌های عمر مفید است که به‌صورت نزولی کاهش پیدا می‌کند. سپس بهای تمام شده را از ارزش اسقاط کم می‌کنیم و در کسر ضرب می‌نماییم. بدین صورت که برای ماشینی با 4 سال عمر مفید:

1+2+3+4 =10 مجموع سنوات

اگر حاصل بها تمام شده – ارزش اسقاط 5,000 باشد آنگاه:

• استهلاک سال اول: 5,000 * 0.4 = 2,000
• استهلاک سال دوم: 5,000 * 0.3 = 1,500
• استهلاک سال سوم: 5,000 * 0.2 = 1,000
• استهلاک سال چهارم: 5,000 * 0.1 = 500

روش استهلاک خط مستقیم

این روش ساده‌ترین روش محاسبه استهلاک است. در این روش مبلغ استهلاک برای هر دوره ثابت می‌باشد و بطور یکنواخت کاهش می‌یابد تا به ارزش اسقاط خود برسد. برای محاسبه استهلاک از روش خط مستقیم می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد. استهلاک سالانه در روش خط مستقیم = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده) / عمر مفید (سال)

روش استهلاک واحدهای تولید

در این روش باید مبلغ قابل استهلاک را (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) بر تعداد واحد تولیدی برآوردی برای دستگاه تقسیم کنیم. حاصل موردنظر را در تولید سال جاری ضرب می‌نماییم تا هزینه استهلاک دوره به دست آید.

استهلاک هر واحد تولید = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده) / میزان تولید برآوردی * تعداد تولید در سال

اگر به دنبال بهترین نرم افزار حسابداری برای کارگاه خود هستید، حتما امکانات نرم افزار حسابداری تولیدی که یکی از بسته های نرم افزار حسابداری شرکتی می‌باشد را بررسی کنید.

روش‌های محاسبه استهلاک دارایی ثابت

روش های محاسبه استهلاک عبارتند از:

• محاسبه بر حسب زمان: خط مستقیم.
• محاسبه بر حسب محصول: روش ساعت کارکرد و میزان تولید.
• روش‌های مبتنی بر استهلاک بیشتر در سال‌های اول عمر مفید و کاهش تدریجی آن: روش مجموعه سنوات، روش نزولی.

نحوه ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه

استهلاک انباشته در سمت چپ ترازنامه در قسمت ذخایر می‌آید و از حساب‌های معین ذخایر می‌باشد. این حساب در ترازنامه به‌عنوان کاهنده از مبلغ ناخالص دارایی‌های ثابت گزارش داده می‌شود. هنگامی که دارایی به فروش برسد یا بدون استفاده شود مقدار استهلاک انباشته آن در ترازنامه حذف خواهد شد. حساب استهلاک انباشته گاهاً در سمت راست ترازنامه زیر بهای تمام شده دارایی می‌آید تا از بهای تمام شده کم گردد و ارزش دفتری دارایی به دست آید.

استهلاک انباشته چیست؟

به مجموع استهلاک سنوات گذشته دارایی‌های ثابت استهلاک انباشته گویند. اساساً، استهلاک انباشته، کل هزینه‌ای است که شرکت از زمان استفاده از دارایی به هزینه استهلاک اختصاص داده است. ماهیت حسابها در حسابداری را اگر بخواهیم بگوییم، هزینه استهلاک دارای ماهیت بستانکار بوده و جزو حساب‌های دائم می‌باشد، که به دوره مالی بعد منتقل می‌گردد.

ثبت استهلاک دارایی‌های ثابت در ترازنامه

تأثیر استهلاک دارایی‌های ثابت در ترازنامه به‌صورت استهلاک انباشته می‌باشد، به‌گونه‌ای که در پایان دوره مالی استهلاک دارایی‌ها در طول سال محاسبه شده (با یکی از روش های ذکر شده و متناسب با اهداف شرکت) و با استهلاک سنوات گذشته جمع می‌گردد و به‌صورت استهلاک انباشته در سمت چپ ترازنامه در قسمت ذخایر نمایش داده می‌شود.

ثبت استهلاک دارایی در طول دوره مالی به شرح زیر می‌باشد:

هزینه استهلاک (بد)

                                       استهلاک انباشته (بس)

استهلاک انباشته و مبلغ دفتری

ارزش دفتری، ارزش یا بهای خالص یک دارایی است که در ترازنامه شرکت ثبت می‌شود که از تفاضل هزینه استهلاک انباشته قیمت خرید یا بهای تاریخی یک دارایی به دست می‌آید.

ارزش دفتری = بهای تمام شده – استهلاک انباشته

مثال ثبت حسابداری نحوه محاسبه استهلاک

مثال محاسبه هزینه استهلاک به روش خط مستقیم

اگر بهای تمام شده اتومبیلی به ارزش 40 میلیون ریال باشد و عمر مفید آن 5 سال باشد و ارزش اسقاط آن 5,000,000 ریال باشد هزینه استهلاک آن برابر است با:

عمر مفید دارایی / (ارزش اسقاط – بهای تمام شده دارایی ثابت) = هزینه استهلاک 

7,00,000 = 5  / (40,000,000-5,000,000) = هزینه استهلاک

مثال محاسبه هزینه استهلاک به روش مانده نزولی

 شرکت فرداد تجهیزاتی را در ابتدای سال 1397 به بهای تمام شده 140,000,000 ریال خریداری کرده است، استهلاک این دارایی به روش مانده نزولی با نرخ 12 % است، استهلاک سال‌های 1397، 1398 و 1399 را محاسبه کنید.

نرخ ثابت × (ماندۀ استهلاک انباشته – بهای تمام شدۀ دارایی) = استهلاک دارایی به روش مانده نزولی

استهلاک سال 1397:

16,800,000 = 12%×(140,000,000-0)

استهلاک سال 1398:

14,784,000 = 12%×(16,800,000–140,000,000)

استهلاک سال 1399:

13,009,320 = 12%×(140,000,000-31,584,000)

نحوه محاسبه استهلاک ساختمان

طبق ماده ی 151 قانون مالیات‌های مستقیم استهلاک ساختمان‌ها به روش نزولی و به نرخ زیر می‌باشد؛ برای سالن‌های تولیدی 10%. برای سالن‌های انبار و دفتر کارگاه‌ها و ساختمان‌های مسکونی کارکنان در محل کارگاه و کارخانه 8%و برای سایر ساختمان‌ها 7%.

نحوه محاسبه استهلاک ماشین آلات

طبق ماده ی 151 قانون مالیات‌های مستقیم استهلاک وسایط نقلیه به روش نزولی به نرخ زیر می‌باشد؛ 1. انواع اتومبیل، خودرو بنزینی و دیزلی، کامیون و کامیونت دیزلی تا 4 سیلندر و تا 5 تن ظرفیت 25 %. 2. وانت، بارکش، تاکسی و کرایه بنزینی تا 4 سیلندر – وانت، بارکش و کرایه بنزینی از 4 سیلندر به بالا – کامیون و انواع بارکش دیزلی از 4 سیلندر به بالا و تا ده تن ظرفیت 30%. 3. کامیون، بارکش، تریلر و دامپ تراک‌ها با هر ظرفیت – انواع موتورسیکلت و دوچرخه و سه چرخه 35%.

5 پرسش مهم مربوط به هزینه استهلاک

1- ارزش اسقاط به چه معنی است؟

مبلغی است که در سال آخر استفاده از دارایی یا هنگام فروش یا تعویض دارایی برآورد می‌شود، اگر بیش از حد واقعی تخمین زده شود، باعث می‌شود مبلغ استهلاک کمتر اظهار شود و درآمد خالص بیشتر و مجموع دارایی ثابت در ترازنامه بیشتر اظهار شود و اگر کمتر از حد واقعی باشد، باعث می‌شود هزینه استهلاک بیشتر، درآمد خالص کمتر و مجموع دارایی ثابت و سود انباشته در ترازنامه کمتر اظهار گردد.

2- عمر مفید دارایی چیست؟

عمر مفید یک دارایی عبارت است از، مدت‌زمان برآوردی برای استفاده از یک دارایی که بر اساس امکانات دستگاه از لحاظ خدمات برآورد می‌شود. عمر مفید ممکن است بر اساس معیار‌های زمان یا تعداد محصول یا مجموع ساعت کارکرد تعیین شود.

3- چه تفاوتی بین استهلاک دارایی‌های مالی و فیزیکی وجود دارد؟

دارایی‌های فیزیکی مانند ساختمان موجودیت عینی دارند درحالی‌که دارایی‌های مالی اصولاً کاغذ یا سندهایی (اوراق قرضه، سهام) هستند که دارای ارزش می‌باشند. دارایی فیزیکی به‌خاطر فرسودگی و گذر عمر ارزش خود را از دست می‌دهند ولی دارایی‌های مالی کاهش ارزششان با تغییرات قیمت ارز و نرخ بهره بازار می‌باشد. دارایی‌های فیزیکی نیاز به تعمیر دارند درحالی‌که دارایی‌های مالی نیاز به چنین هزینه‌هایی ندارند.

4- ارتباط هزینه استهلاک و استهلاک انباشته چیست؟

استهلاک انباشته، کل مبلغی است که شرکت دارایی‌های خود را مستهلک کرده است، درحالی‌که هزینه استهلاک میزان استهلاک دارایی‌های شرکت برای یک دوره مالی است. حساب هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت، هنگام پایان دوره مالی به همراه سایر هزینه‌ها برای محاسبه سود به حساب سود/ زیان منتقل می‌شود، ولی حساب استهلاک انباشته، جزو حساب‌های دائم است و به سال بعد انتقال می‌یابد و در ترازنامه در قسمت دارایی‌ها و به‌عنوان یک حساب کاهنده از همان دارایی ثابت مربوط به خودش گنجانده می‌شود.

5- هزینه استهلاک خودرو چگونه محاسبه می‌شود؟

معمولاً 4 روش برای محاسبه استهلاک خودرو وجود دارد:

• خطی
• کاهش باقی‌مانده
• بر اساس مجموع سال‌های مفید
• بر اساس مسافت پیموده شده

در اغلب موارد از روش اول یا چهارم استفاده می‌شود.

ﻓﻬﺮﺳﺖدارایی ﻫﺎي اﺳﺘﻬﻼك پذیر موضوع ﻣﺎده149ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺻﻼحی ﻣﺼﻮب31041394